Caspar Neumann. Dusze i fundusze. Księga narodzin i pogrzebów dla miasta Wrocławia
Caspar Neumann. Dusze i fundusze. Księga narodzin i pogrzebów dla miasta Wrocławia
Wrocław, 4-25 października 2021
Pomysł i realizacja:
dr Grzegorz Joachimiak (Instytut Muzykologii, UWr)
prof. Łukasz Huculak (Katedra Malarstwa, ASP Wrocław)
W dniach 4-25 października 2021 odbył się projekt Caspar Neumann. Dusze i fundusze. Księga narodzin i pogrzebów dla miasta Wrocławia. Głównym organizatorem była Akademia Młodych Uczonych i Artystów. Patronat honorowy nad wydarzeniem objęli:
- Prezydent Miasta Wrocławia Jacek Sutryk,
- JM Rektor Uniwersytetu Wrocławskiego prof. dr hab. Przemysław Wiszewski,
- Konsul Generalny Republiki Federalnej Niemiec we Wrocławiu Hans Jörg Neumann,
- Dyrektor Zakładu Narodowego im. Ossolińskich dr Adolf Juzwenko.
Wśród organizatorów znalazły się następujące instytucje:
– Akademia Młodych Uczonych i Artystów
– Wrocławskie Centrum Akademickie (Biuro Współpracy z Uczelniami Wyższymi)
– Zakład Narodowy im. Ossolińskich
– Uniwersytet Wrocławski
– Wydział Nauk Historycznych i Pedagogicznych UWr
– Instytut Muzykologii UWr
– Akademia Sztuk Pięknych im. E. Gepperta we Wrocławiu
– Biuro Łącznikowe Wolnego Państwa Saksonii we Wrocławiu
– Akademia Muzyczna im. K. Lipińskiego we Wrocławiu
– Narodowego Forum Muzyki (Wrocławska Orkiestra Barokowa)
– Orkiestra Muzyki Nowej pod kierunkiem Szymona Bywalca
– Muzeum Miejskie Wrocławia
Jedną z emblematycznych postaci w historii Wrocławia jest Caspar Neumann (1648-1715), wszechstronny uczony, pastor, inspektor luterańskich szkół i kościołów we Wrocławiu. Szczególnie fascynowały go zagadnienia umieralności, a owoce tej fascynacji przejawiały się w jego działalności naukowej i artystycznej. Uważany jest za pioniera statystyki demograficznej. Caspar Neumann stworzył bowiem spis narodzin i zgonów (tzw. „tablice Neumanna”) w oparciu o ludność Wrocławia z końca XVII wieku. Dzięki zainteresowaniu tymi obliczeniami i spostrzeżeniami grona międzynarodowych naukowców, w tym m.in. Gottfrieda W. Leibnitza (1646-1716) i Edmonda Halleya (1656-1742), Wrocław (Breslau, Wratislavia) stał się niejako miastem modelowym dla obliczania składek emerytalnych i powstających wówczas funduszy ubezpieczeniowych. Przygotowany przez C. Neumanna spis urodzeń i zgonów został opublikowany w 1693 r. przez E. Halleya jako An Estimate of the Degrees of the Mortality of Mankind, drawn from curious Tables of the Birth and Funerals at the city of Breslaw, with an Attempt to acscertain the Price of Annuities upon Lives, na łamach „Philosophical Transactions of the Royal Society”. Miasto Wrocław ze względu na swoje specyficzne położenie posłużyło za wzór dla ustalenia składek emerytalnych i powstających wówczas funduszy ubezpieczeniowych. Była to jedna z pierwszych tego rodzaju inicjatyw w Europie.
Zrodziło się jednak pytanie, jak możemy skorzystać współcześnie z dziedzictwa pozostawionego przez Caspara Neumanna, wrocławianina zafascynowanego zagadnieniami demograficznymi, które przekształciły się w działania naukowo-artystyczne? Odpowiedzią na to pytania były poszczególne wydarzenia projektu, na które składały się koncerty, wystawa, konferencja naukowa, badania socjologiczne (wstępne) i spacer po Wrocławiu „śladami Caspara Neumanna”. Gospodarzem wszystkich wydarzeń był Zakład Narodowy im. Ossolińskich. W projekcie zarysowane były dwie dominanty działań, ale i działania towarzyszące:
Inauguracja projektu: 4.10.2021
- Wernisaż wystawy PSYCHOPOMP (kurator: prof. Łukasz Huculak, ASP Wrocław. Współpraca: dr Emilia Kłoda i mgr Alicja Przestalska, Dział Sztuki Muzeum Książąt Lubomirskich w ZNiO), Justyna Baśnik-Andrzejewska, Paweł Baśnik (doktoranci wrocławskiej ASP)
- Koncert Tęsknoty – Lęki – Spotkania (koordynacja i produkcja: dr Grzegorz Joachimiak, Olga Szęszoł – NFM)
Johann Sebastian Bach:
1. Liebster Gott, wenn werd ich sterben?, kantata z tekstem Caspara Neumanna (BWV 8)
2. Wer weiß, wie nahe mir mein Ende? (BWV 27)
wyk. Wrocławska Orkiestra Barokowa pod kierunkiem artystycznym Jarosława Thiela
Zakończenie projektu: 25.10.2021
- Konferencja naukowa Tables of birth and death for the city of Wrocław. A new reading of Caspar Neumann's (1648-1715) legacy in the interdisciplinary perspective. Tablice narodzin i śmierci dla miasta Wrocławia. Nowe odczytanie dziedzictwa Caspara Neumanna (1648-1715) w perspektywie interdyscyplinarnej. Wykład inauguracyjny wygłosić prof. Zbigniew J. Jurek z Instytutu Matematycznego Uniwersytetu Wrocławskiego pt. „Breslau/Wrocław – C. Neumann – E. Halley – Ubezpieczenie – Najpiękniejsze równanie matematyczne | Breslau/Wrocław – C. Neumann – E. Halley – Insurance – The most beautiful math equation”. Tematy konferencji dotyczyły problemów śmierci, przemijania, biopolityki, ekologii, ale i profilaktyki w kontekście dbałości o zdrowie, muzyki, audiosfery, sztuki, a więc z zakresu różnych dyscyplin naukowych, od matematyki, inżynierii środowiska, nauk medycznych, archeologii, nauk socjologicznych, filozofii, po nauki o sztuce, nauki o kulturze i religii, sztukę. Dostęp do wystąpień konferencyjnych poprzez platformę YouTube na kanale Akademii Młodych Uczonych i Artystów: https://www.youtube.com/watch?v=a6NtQI4bUMg&list=PLgT3E3OoyQVRrScr3aI0VEQQnHcE4dfqe&index=1.
- Finisaż wystawy PSYCHOPOMP wraz z ostatnim oprowadzaniem kuratorskim
- Premiera kompozycji Pawła Hendricha pt. Osamotnienie(nie)... (koordynacja i produkcja: dr Grzegorz Joachimiak, Paweł Hendrich)
wyk. Orkiestra Muzyki Nowej pod batutą Szymona Bywalca
Utwór został napisany ku pamięci wrocławian – zmarłych i cierpiących w związku z Covid-19, ale też jako wyraz przymusowej izolacji jakiej zostaliśmy poddani w ramach lockdownu.
Wydarzenia towarzyszące:
- Badania socjologiczne (wstępne): „Świadkowie pandemii Covid-19. Doświadczenia psychiczno-społeczne artystów i publiczności na przykładzie Wrocławia”, koordynacja: dr Ziemowit Socha, współpraca: dr G. Joachimiak
- Spacer po mauzoleach i cmentarzach Wrocławia „Śladami Caspara Neumanna”, zrealizowany przez Ewę Plutę z Muzeum Miejskiego Wrocławia.
Szczegółowy program wszystkich wydarzeń dostępny jest na stronie AMUiA: https://akademia.wroc.pl/pl/wp-content/uploads/2021/10/CN_Program-new.pdf.
W ramach wymienionych wydarzeń w projekcie przypomniana została postać Caspara Neumanna, wrocławianina, którego holistycznego podejście i fascynacja tematyką mortualną umożliwiła powiązanie wielu dziedzin i dyscyplin naukowych z historii i współczesności Wrocławia wokół toposu vanitas. Jak napisał sam Neumann w Liebster Gott, wenn werd ich sterben?, „[...] Życia oraz śmierci, Panie, I konania uczyć chciej. Daj mi dobre umieranie, Co nie strwoży duszy mej”. Wydaje się, że siła tych słów nie była od czasów II wojny światowej tak duża i uchwytna społecznie jak jest to teraz, w czasach pandemii Covid-19, kiedy śmierć otacza nas niemalże z każdej strony. Powoduje to określone zmiany w naszej kulturze, funkcjonowania w niej. Słowa „memento mori” powracają z przytupem, a z rubieży współczesnego, nierzadko przeestetyzowanego życia codziennego, śmierć weszła ponownie w codzienność dając zbliżony obraz miasta (wizualny i audialny) sprzed dekad, ale i setek lat. Z pomocą języka artystycznego udało się wiele wartości humanistycznych przekazać, zarówno tych osadzonych w historii, jak i obecnych współcześnie. Co jednak szczególnie cenne i pozwalające patrzeć optymistycznie w przyszłość, to nawiązany dialog i współpraca wielu osób i instytucji Wrocławia, z różnych obszarów jego funkcjonowania, naukowego, kulturalnego, artystycznego, w duchu działalności Akademii Młodych Uczonych i Artystów, „jedność wiedzy, jedność poznania”.
Zamknięciem projektu będzie publikacja raportu z badań socjologicznych jeszcze w tym roku. Na przyszły rok planowana jest publikacja katalogu wystawy i tekstów wygłoszonych podczas konferencji naukowej. Szerszy wybór z relacji fotograficznej dostępny jest na stronie AMUiA: https://akademia.wroc.pl/pl/index.php/2021/11/02/caspar-naumann-zakonczenie-eventu/.
